Ślepym pozwem w hejterów internetowych

Zjawisko szerzenia się kłamliwych informacji (fake newsów) stanowi coraz większy problem. Nadal  brak skutecznych rozwiązań w walce z hejtem internetowym.

Hejterzy posługujący się w sieci kłamliwymi informacjami, które zagrażają społeczeństwu, pozostają bezkarni. W wielu sprawach, gdzie istnieje możliwość wystąpienia o ochronę dóbr osobistych osób pomówionych przez hejterów internetowych tak się nie dzieje ze względu na brak możliwości ustalenia niezbędnych danych pomawiającego w sieci hejtera. Przypomnijmy, że w świetle obowiązujących przepisów, aby skierować pozew do sądu należy wskazać w nim osobę pozwanego i podać jego adres (art. 126 § 1 k.p.c.).

Hejter posługując się kłamliwą informacją działa zwykle pod pseudonimem i dzięki temu pozostaje anonimowy. Bardzo czasochłonne jest ustalanie przez ofiarę hejtera jego danych, a podmioty, które przetwarzają te dane często odmawiają ich podania. Problem pozostaje nierozwiązany i walka z hejtem internetowym ciągle jest nierówna.

Pomysł na „ślepy pozew” powrócił

Podczas jednej z ostatnio przeprowadzonych debat prawniczych po raz kolejny pojawił się pomysł na wprowadzenie do polskiego porządku prawnego tzw. „ślepego pozwu” a to właśnie w imię walki z bezkarnością hejterów internetowych.

Pomysł wprowadzenia „ślepego pozwu” nie jest pomysłem nowym. W 2016 roku koncepcja została przedstawiona przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Z kolei w 2017 roku pojawił się w polskim Sejmie projekt zmiany ustawy kodeks postępowania cywilnego (druk nr 1715). Projekt dotyczył zgodnie z jego uzasadnieniem – wzmocnienia ochrony prawnej obywateli w zakresie ochrony dóbr osobistych, a w szczególności ułatwienie obywatelom dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej w przypadkach naruszeń dóbr osobistych, do których dochodzi za pośrednictwem internetu. W kodeksie postępowania cywilnego miało się pojawić nowe postępowanie odrębne „Postępowanie w sprawach o ochronę dóbr osobistych przeciwko osobom o nieustalonej tożsamości” (art. 505⁴⁰-505⁴⁵ k.p.c.), ale ostatecznie odrzucono projekt w pierwszym czytaniu.

Zgodnie z założeniami projektu to obowiązkiem sądu miało być ustalenie tożsamość osoby nieznanej z nazwiska (N.N.). Powód miałby obowiązek przytoczenia treść wypowiedzi naruszających jego dobra osobiste wraz z podaniem adresu URL, na którym te wypowiedzi zostały umieszczone, daty i godziny publikacji, nazwy profilu lub loginu użytkownika. W takim pozwie miało znaleźć się również oświadczenie, że podjęto próbę zawiadomienia hejtera o zamiarze wytoczenia powództwa oraz oświadczenie, że sam powód nie dokonał naruszenia dóbr osobistych hejtera.

Odrzucając ten projekt zmiany ustawy wskazano na następujące problemy:

• na gruncie obowiązujących przepisów niedopuszczalnym jest nakładanie na sąd obowiązku wskazywania stron postępowania;
• brak przewidzianych rozwiązań w sytuacji, gdy nie dojdzie do uzyskania danych od operatora publicznego sieci telekomunikacyjnej, co do osoby pozwanego lub gdy w razie ustalenia tożsamości osoby będzie ona ustalona wadliwie;
• dane uzyskane od operatora publicznej sieci telekomunikacyjnej lub dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych nie będą wskazywać z całą pewnością na konkretną osobę korzystającą z danego miejsca dostępu do sieci;
• problem dotyczący zbierania dowodów przez sam sąd i dalsze prowadzenie przez ten sam sąd postępowania.

Podkreślono wtedy, że idea jest słuszna, ale projekt wymaga dopracowania.

Podobne rozwiązania w innych krajach

Ślepy pozew jest typowym rozwiązaniem w krajach anglosaskich. W Stanach Zjednoczonych funkcjonuje jako „John Doe lawsuit”. Taki pozew wszczyna postępowanie, w którym jedna lub więcej stron jest nieznanych lub niezidentyfikowanych w momencie złożenia pozwu, a zamiast wskazania nazwiska pozwanego używa się „John” lub „Jane” Doe. Takie rozwiązanie stosuje się przykładowo w sytuacjach, gdy zbliża się termin przedawnienia roszczenia.

W Wielkiej Brytanii funkcjonuje „injuction John Doe” i nakaz John Doe (zamiennie z John Bloggs i John Smith). Jeśli nieznana osoba w nieuprawniony sposób uzyska dostęp do danych osobowych i grozi ich ujawnieniem można wystąpić o nakaz sądowy przeciwko takiej osobie oznaczając ją jako John Doe. Po raz pierwszy skorzystano z tej możliwości w 2005 roku, kiedy reprezentujący JK Rowling prawnicy wystąpili do sądu o wydanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia przeciwko niezidentyfikowanej osobie, która oferowała sprzedaż rozdziałów skradzionej kopii nieopublikowanej jeszcze przez nią książki o Harrym Potterze.

Podsumowanie

Pomijając kwestię tego, czy przy już teraz dużym obłożeniu sprawami, polski system wymiaru sprawiedliwości poradziłby sobie z tymi dodatkowymi, nowymi obowiązkami, które przy instytucji ślepego pozwu się pojawią, to zdecydowanie pomysł zasługuje na uwagę.

Liczyć możemy na to, że w wyniku prowadzonych obecnie w Unii Europejskiej prac nad Digital Services Act pojawią się nowe rozwiązania w tym względzie, ale nad nowymi narzędziami w walce z hejtem internetowym należy pracować już teraz.

Stan prawny na dzień: 8 maja 2020 roku